aan het woord:
Naam: Jitske Kramer
Oprichter Human Dimensions
Als team Human Dimensions hopen wij mensen van alles te kunnen leren op het gebied van Deep Democracy, antropologisch veranderen, diversiteit en inclusie, macht, besluitvorming, leiderschap… en om dat goed te kunnen doen, zorgen wij dat wij zelf ook voortdurend blijven leren. In intervisies met elkaar, maar ook door opleidingen te volgen en die weer in ons eigen werk mee te nemen. In deze blog noemt Jitske Kramer 5 redenen waarom antropologie onmisbaar is voor organisaties.
Vijf redenen waarom antropologie onmisbaar is voor organisaties
Door een antropologische bril zie je nóg scherper wat er werkelijk speelt in de dynamiek van organisaties. Antropologie leert je naar het hart van de organisatie kijken. Het is de discipline die onderzoekt hoe mensen culturen vormen en culturen mensen vormen, waarbij de processen, systemen en procedures (de zogenaamde ‘blauwe kant’) de gestolde werkelijkheid zijn van dat wat we belangrijk vinden. Of ooit gevonden hebben.
Vanuit de culturele antropologie zijn vele onderzoeksmethoden ontwikkeld om een cultuur in kaart te brengen. En is er een schat aan kennis over hoe mensen dingen doen samen, omdat het mensen zijn. Wij passen deze kennis en kunde toe in onze trainingen, lezingen en ons werk in organisaties en noemen het Corporate Antropologie.
De afgelopen weken reisde ik (Jitske Kramer) samen met Sophie Brouwer en een kleine filmcrew door de bergen en woestijn van Tunesië voor een nieuwe episode van de Patterns of Life documentaire. Een documentaire reeks die in 2024 te zien zal zijn, met daarin verschillende verhalen achter traditionele tatoeage tradities. Fantastisch om mijn antropologen hart weer ten diepste te voelen kloppen.
Ondertussen deden Walter Faaij en Christien Oudshoorn cultuuronderzoek bij een grote scholengemeenschap. Een heel ander veld, maar met dezelfde insteek: het toepassen van antropologische vaardigheden om het collectieve gedrag van mensen te kunnen duiden en begrijpen. Je hoeft niet altijd ver te reizen voor antropologische ervaringen!
Verrijkt door deze reizen vonden wij het tijd voor een Antropologie Special. Want antropologie is er altijd en overal. Regelmatig horen we dat mensen antropologie associëren met zweverig, vaag of ver weg. Na een training of masterclass bij ons is die blik vaak volledig gedraaid. In deze uitgebreide blog geven wij vijf redenen waarom antropologie onmisbaar is voor organisaties en hoe wij daar invulling aangeven.
Reis met de blik van een antropoloog door jouw organisatie en zie meer dan je zag!
1. MEER ZIEN. een organisatie is als een tribe
Over organisatiecultuur wordt veel geschreven, gezucht en gesproken. Cultuur is van oudsher het aandachtsgebied van antropologen. De corporate antropologie kijkt met dezelfde verwonderde blik naar organisaties, boardrooms en leiders als antropologen naar tribale samenlevingen kijken. De antropologie is gericht op het ontwarren van cultuurpatronen, het duiden van bijzondere rituelen, omgangsvormen en machtsrelaties en het interpreteren van manieren waarop mensen orde in de chaos scheppen.
Om te begrijpen hoe organisaties bewegen, moeten we terug naar de belangrijkste bouwsteen van deze constructen: de mens. En dan niet alleen naar de psychologische, individuele mens, maar vooral ook naar de mens als groepsdier. Organisaties bestaan uit groepen mensen. Of antropologisch gezegd: uit allerlei tribes, elk met een eigen stamhoofd, eigen rituelen en spelregels. Willen we groepen begrijpen, beïnvloeden, veranderen en sturen, dan zullen we dus moeten begrijpen hoe groepen mensen zich bewegen. Dit is het vakgebied van de culturele antropologie, dat we toegepast in de organisatiewereld corporate antropologie noemen.
CORPORATE ANTROPOLOGIE
In de relaties gebeurt het. Onder het formele organogram ligt een netwerk van informele relaties verborgen. Met de kennis van verwantschapssystemen kunnen we potentiële conflicthaarden in organisaties snel opsporen. Het is steeds belangrijk om te onderkennen dat het formele organogram afwijkt van het informele, narratieve organogram. Antropologen zijn erin getraind om de macht en de patronen in de onderlinge relaties te onderzoeken.
2. beter begrijpen wat zich tussen de regels afspeelt
De papieren werkelijkheid verschilt vaak van de echte werkelijkheid. Mensen doen nou eenmaal vaak iets anders dan ze zeggen dat ze doen. Als ik jou een enquête stuur over jouw ontbijt gewoonten, is de kans groot dat jouw ontbijt er gezonder uitziet dan je feitelijke dagelijkse gedrag. En met multiple-choice vragen krijg ik vooral te horen wat ik als onderzoeker al had bedacht. Als ik je de keuze geef tussen ‘yoghurt, brood en fruit’, hoor ik niets over eventuele rijst of spaghetti. Daarom doen antropologen veldwerk. Om de werkelijke gedragingen in kaart te brengen, patronen te zien tussen mensen en ideeën. De onderstroom te duiden. Verhalen op te halen, met data die je kunt proeven, ruiken en zien.
Big data zijn fijn om trends te zien, antropologen voegen daar de geleefde werkelijkheid aan toe. Kwalitatief onderzoek is een krachtige manier om beter te begrijpen wat zich tussen de regels afspeelt. Antropologen doen veldwerk en brengen langere tijd door met de betreffende (sub)cultuur.
Een voorbeeld uit het veld. In onderstaande video zie je Jitske live vanuit het veld, participerend observeren. Niet in een organisatie, maar bij een nomadische familie in de woestijn van Tunesië. Zij was opzoek naar de verhalen achter traditionele tatoeages, maar merkte al snel dat voor haar gesprekspartners het leven met de dieren het allerbelangrijkste was. Bovendien waren de tatoeages een enigszins gevoelig onderwerp. Om meer contact te krijgen en om de leefwereld van de ander beter te leren begrijpen, vroeg ze of ze hen een dag mocht helpen met de zorg voor de dieren. Die avond aan het vuur werd er lachend gesproken over de onhandigheid van Jitske en hoe goed ze had geholpen. En Jitske had een veel dieper besef hoe zwaar het leven in de woestijn kan zijn. En als vanzelf was het daarna makkelijker om ook het gesprek over de tatoeages te voeren. Door echt mee te doen en te observeren doorvoel en begrijp je de ander veel beter……
Bekijk video van Jitske live vanuit de woestijn met haar bevindingen..
3. beter veranderen. veranderen gaat over cultuur
Verandering betekent dat het oude verdwijnt maar dat het nieuwe er nog niet is. Het ongemakkelijke ondertussen waarin onduidelijk is welke spelregels gelden, noemen we de liminale fase. Antropologen zijn er bij uitstek goed in te helpen begrijpen wat er gebeurt en het proces van opnieuw betekenis geven te begeleiden. Dat vraagt namelijk om ruimte voor goede, vaak spannende en soms schurende dialogen waarin mensen met elkaar betekenis geven aan de nieuwe werkelijkheid. Veranderen zonder magie is kansloos. En een cultuurverandering lijkt meer op een aanzwengelen van een social movement dan op een projectplan.
Iedereen die wil leren om cultuuronderzoek te doen en een cultuur veranderplan te maken, nodigen we uit om onze praktische leergang Expeditie Antropologisch Veranderen te volgen.
4. focus op relaties
Cultuur zit tussen mensen. Het zit in de relaties die we hebben binnen de eigen groep, met de macht en leiders, met tijd en ruimte, met buitenstaanders en klanten. In deze relaties gebeurt het. Hier ontstaan de afspraken, groeit of daalt het vertrouwen. Zoals wij zeggen: culturen vormen zich in interactie en besluitvorming. En daarbij maken we onderscheid tussen de taakgerichte transactionele bullet-point vergaderingen. En de transformationele kampvuurgesprekken waarin ruimte is voor verbinding, nieuwe ideeën, het bespreken van lastige onderwerpen en formuleren van cruciale besluiten.
In het boek Building Tribes staan verschillende soorten kampvuurgesprekken beschreven. In ons werk bij organisaties maken wij hier veel gebruik van, zeker tijdens onze op maat Build Your Tribe dagen.
Het Lekgotla kampvuurgesprek bijvoorbeeld, is een krachtige gespreksmethode om wijze besluiten te nemen in complexe sociale systemen. Onze werkwijze is geïnspireerd op de de Lekgotla in Botswana, maar in Zuid-Afrika hebben ze de Indaba en in Sudan de Judiya. Wij hebben de lessen verzameld, vertaald en ingedikt naar iets dat fijn werkt op kantoor.
5. bevordert leiderschap. interactie, macht en besluitvorming
Heb je jouw organisatie weleens als tribe bekeken? Wij wel. Een organisatie is een levend geheel, met dorpspleinen en raadhuizen (vergaderzalen) en steegjes en kroegjes waar de echte gesprekken plaatsvinden (rookhokken en coffee corners). Met chiefs (leiders), elders (toezichthouders), jagers (sales), magiërs (IT, HR, verandermanagers, consultants) en verzamelaars (de fee earners).
Naast de archetypische rol van leider, de chief, kent elke organisatie, elke tribe, nog een aantal archetypische rollen die altijd vervuld moeten worden: de chiefs, sub-chiefs, jagers, verzamelaars, elders en magiërs. Deze tribale archetypen geven een mooi kader om naar de verschillende rollen en energieën in een organisatie te kijken. Ook en juist tijdens verandering, transformatie en crisis.
Antropologische kennis vergroot inzicht in de dynamiek van leiderschap in groepen. Mensen zijn hiërarchische groepswezens. Elke groep kent een ranking systeem, geen cultuur zonder leiders. Wel zie je veel verschillende soorten hiërarchieën, leiderschapsstijlen en ideeën waarom iemand leider wordt en wat dan de exacte verantwoordelijkheid is van de leiders.
